De komende jaren wordt de Afsluitdijk door Rijkswaterstaat vernieuwd. Respect voor de cultuurhistorie is daarin een belangrijk uitgangspunt. Nieuwe onderdelen worden zoveel mogelijk geïntegreerd met al bestaande voorzieningen. Het unieke karakter van de lange rechte dijk door het IJsselmeer zal niet verloren gaan.

Erfgoed en ruimte

De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) werkt sinds 2012 vanuit de ‘Visie Erfgoed en Ruimte, Kiezen voor Karakter’ aan het verbinden van ruimtelijke veranderingen aan de identiteit van gebieden. Wie naar de ontwikkelingsgeschiedenis van Nederland kijkt, ziet op hoofdlijnen een land ontstaan uit water, een land verdeeld in bedachte kavels en structuren, een land waar compacte steden het stedelijke leven kleuren, maar ook een land waar altijd ruimte was voor andersdenkenden. Die kenmerken vormden Nederland niet alleen in het verleden, maar kunnen ook een inspiratiebron vormen voor actuele ruimtelijke opgaven, zoals het bieden van veiligheid tegen het wassende water en het in goede banen leiden van demografische groei en krimp in stad en platteland. Vanuit de Visie Erfgoed en Ruimte’ wil de RCE met kennis, menskracht en middelen samenwerken met andere partijen aan deze thema’s. ROmagazine doet er dit jaar verslag van.

Een hoogtepunt in de waterstaatkundige geschiedenis van Nederland. Zo kun je de Afsluitdijk zonder overdrijven wel noemen. In 1932 kwam een einde aan de voortdurende dreiging van een watersnood vanuit de Zuiderzee. Met de aanleg van de dertig kilometer lange dijk werd de afstand tussen Noord-Holland en Friesland bovendien veel kleiner en kreeg het nieuwe IJsselmeer een belangrijke functie als zoetwaterbuffer van Nederland. In 2006 bleek de dijk na 74 jaar trouwe functie niet meer aan de wettelijke overstromingsnormen te voldoen. De waterkering moest worden vernieuwd. Aanvankelijk was het kabinet van plan om de dijkversterking te combineren met innovatieve projecten rond duurzame energiewinning, natuurontwikkeling en recreatie. Acht marktconsortia leverden ambitieuze plannen in waarvan er vier uitgewerkt mochten worden. Toen eind 2010 het kabinet een besluit moest nemen, bleek de hoge ambitie door de crisis toch niet haalbaar. De vernieuwing werd teruggebracht tot twee essentiële opgaven: versterking van de bestaande dijk en de sluiscomplexen en het vergroten van de spuicapaciteit door de inbouw van pompen. De regionale overheden werken nog wel aan een aantal bescheiden projecten op het gebied van natuur, recreatie en energie.

Rijksmonument

Van begin af aan hebben in de vernieuwingsplannen Rijkswaterstaat (RWS) en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) intensief samengewerkt. ‘Voor ons was het volstrekt natuurlijk om de RCE bij dit project te betrekken. We hadden al ervaring met elkaar opgedaan in de omgang met scheepswrakken. Cultuurhistorie behoort nu eenmaal niet tot onze kernexpertise’, aldus RWS-omgevingsmanager Lukas Meursing. Aan het begin van het proces diende bovendien een aantal civieltechnische liefhebbers, verenigd in de stichting Afsluitdijk, een aanvraag in om van de Afsluitdijk een rijksmonument te maken. ‘Op zo’n moment is de kennis en inbreng van een RCE erg waardevol. De dijk is voor ons een icoon waar je zorgvuldig mee om moet gaan. Maar we zagen het niet zitten om met handen en voeten gebonden te zijn aan de bestaande situatie. Het was voor ons eerder de vraag hoe we met respect voor de cultuurhistorische waarden de Afsluitdijk ook in de toekomst een belangrijke rol konden geven in onze waterveiligheidsstrategie.’

Karakter

Op het moment dat de Stichting Afsluitdijk haar aanvraag indiende, had de RCE al een brochure gemaakt over de belangrijkste cultuurhistorische waarden van de waterkering. ‘We wilden graag aan het begin van de planvorming aan iedereen duidelijk maken waarom de dijk zo waardevol is. Als je daar pas in de vergunningsfase mee komt, word je in de rol van vertrager geduwd. Terwijl wij ontwikkelingen niet bij voorbaat willen frustreren’, vertelt senior adviseur architectuurhistorie Jacqueline von Santen van de RCE. Ze is blij dat in 2011 in de Rijksstructuurvisie Toekomst Afsluitdijk uiteindelijk is vastgelegd dat nieuwe functies op of aan de dijk zoveel mogelijk op de voormalige werkeilanden geconcentreerd moeten worden. Het karakter van de lange rechte lijn door een eindeloze watermassa blijft daardoor overeind.

Bron: RO Magazine